خراسان شمالی تنها استان مرزی کشور که گمرک ندارد

ضرورت توجه ویژه به مسائل امنیتی نقاط مرزی بر سیاست گذاران و تصمیم سازان کشور پوشیده نیست، اما شواهد زیادی نشان می دهد که امروز، شهرهای مرزی هر کشوری کارکردهای فوق العاده ای در برقراری تعاملات و ارتباطات اقتصادی با سایر کشورها دارند. در واقع، مساله نقاط مرزی به تفاوت دو رویکرد و دو نگاه مرتبط است؛ مرز به عنوان خطی جداکنده یا مرز در نقش خط تماس. منطقه مرزی در مفهوم دوم، منطقه ای است که شبکه ای از بنگاه های اقتصادی ایجاد و منافع فراوانی برای توسعه منطقه مرزی فراهم می کند.
در این باره مطالعات و پژوهش های فراوانی هم در داخل و خارج کشور انجام شده و یافته ها نشان می دهد که با ارتقای موقعیت گمرک های مرزی، وضعیت پیرامونی مناطق مرزی هم با توسعه قابل ملاحظه ای همراه بوده است.
با این اوصاف، با مرور نقشه گمرک های مرزی کشور، نتیجه ناامید کننده ای نصیب مردم خراسان شمالی می شود. متاسفانه، خراسان شمالی تنها استان کشور است که با یک کشور دیگر هم مرز است و گمرک مرزی ندارد؛ دریغ از یک بازارچه مرزی و حتی کوچک ترین ارتباط زمینی.
در حالی که 101 کیلومتر مرز مشترک میان خراسان شمالی و ترکمنستان وجود دارد، تاکنون اقدامی در جهت ایجاد زیرساخت های گمرکی در این استان که واجد ویژگی های ژئوپلتیک فوق العاده ای است، ایجاد نشده است. این در حالی است که وضعیت شاخص های توسعه ای استان خراسان شمالی هم عموما در پایین ترین رتبه ها قرار دارد.
در حالی که در استان های خراسان رضوی و گلستان با تعامل مسوولان استانی و رایزنی های گسترده آنها با تصمیم گیران کشور، گمرک های مرزی ایجاد شده اند و از این حیث تبادلات تجاری میان این مناطق و ترکمنستان برقرار است، اراده محکمی برای توسعه این بخش در خراسان شمالی شکل نگرفته است. جالب و کنایه آمیز آن که از حدود 20 سال پیش بحث ایجاد منطقه گمرکی پرسه سو و ایجاد خط آهن پرسه سو به عشق آباد مطرح بوده است.
نداشتن منطقه گمرک مرزی در استان صرفا در بخش تعاملات تجاری میان دو کشور ایران و ترکمنستان، نقصان ایجاد نکرده است. ایجاد نشدن منطقه گمرک مرزی در خراسان شمالی، فرایند زنجیره توسعه ای استان را با نواقص دیگری هم همراه کرده است. از جمله، با وجود داشتن منابع عظیم آبی، فرودگاه و مزایای نسبی کشاورزی و صنعتی که موقعیت ویژه ای به استان خراسان شمالی می بخشد، نبود یک گمرک مرزی مهم ترین کمبود منطقه در جهت عدم صدور مجوز ایجاد منطقه آزاد اقتصادی بجنورد عنوان شده است.
از سوی دیگر و در امتداد حضور ایران در ابتکار عظیم منطقه ای کمربند اقتصادی جاده ابریشم که از سوی چین مطرح شده و با اشتیاق بسیار کشورهای آسیای مرکزی، خاورمیانه و اروپا رو به رو شده، نقش استان خراسان شمالی به عنوان دروازه آسیای مرکزی به سوی اقیانوس هند می تواند بسیار مهم و استراتژیک باشد؛ البته به شرطی که ایجاد زیرساخت های مهم توسعه ای نظیر گمرک مرزی و خط آهن هرچه سریع تر تصویب و اجرا شود.
علاوه بر نقش بالقوه مهم ایران در ابتکار کمربند اقتصادی جاده ابریشم که با سرمایه گذاری چند ده میلیارد دلاری چینی ها همراه شده، توافقات جدید ایران و هند برای توسعه چابهار و ایجاد کریدور شرقی ایران برای راه یابی این کشور مهم آسیا به بازارهای افغانستان و آسیای مرکزی هم ضرورت توجه به توسعه زیرساخت های استان خراسان شمالی را تقویت می کند.
در حالی که نزدیک ترین مرکز استان ایران به پایتخت ترکمنستان، بجنورد است، تعلل در رایزنی برای ایجاد این زیرساخت ها، تجربه تلخ حذف بجنورد از راه آهن سراسری کشور و تقدیم آن به سرخس را در اذهان زنده می کند.
با تشکیل دوره دهم مجلس شورای اسلامی و همراهی نمایندگان محترم استان با دولت تدبیر و امید و استفاده از ظرفیت های ویژه مسوولان و معتمدان استان و چهره های امین جامعه، مردم استان بیش از هر زمان دیگری به توجه ویژه و متمرکز بر توسعه زیرساخت های استان امیدوارند.
فراموش نکنیم که فرصت ها مثل باد در حال گذرند.
مجید رئوفی - دانشجوی دوره دکتری سیاست گذاری انرژی