ایران یک سال پس از توافق هسته‌ای: مانع تراشی‌های آمریکا پایانی ندارد
ایالات
متحده آمریکا در تلاش برای حفظ سیطره خود بر توافق هسته ای بین ایران و شش
قدرت جهان، اقدام به ایجاد فضایی پر از مشکلات کرد که گاهی برخلاف روح
حاکم بر این توافق بوده است. ولی این گونه اقدامات به جای تمرکز کردن بر
نکات مورد توافق، در رفتار کلی آمریکا که برای ارزیابی ماهیت رفتار این
کشور در آینده قابل استناد است، استثناء محسوب نمی شود.
...
در چند
روز اخیر رفتار آمریکا در زمینه اجرای توافقنامه هسته ای –همان که یک سال
پیش برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) توصیف شد - شکلی آشکارتر پیدا کرده
است. دولت آمریکا پیش از این درخواست های اروپایی ها را برای روشن کردن
موضع خود در خصوص همکاری بانکی با ایران نادیده
می گرفت یا موضعی مبهم اتخاذ می کرد ولی اکنون مجلس نمایندگان این کشور، چالش را به سطح بالاتری منتقل کرده است.
برخی
ها ممکن است در این زمینه به پیش نویس قانونی استناد کنند که مجلس
نمایندگان آمریکا به تازگی برای ممنوع کردن معامله شرکت «بوئینگ» با ایران
مطرح کرده است. همچنین می توان از این اقدام فراتر رفت و به تصمیم دو روز
پیش مجلس نمایندگان در زمینه ممنوعیت خرید آب سنگین از ایران اشاره کرد.
شاید داوری کردن درباره نتیجه این دو پیش نویس تا زمانی که در مجلس سنا به
رأی گذاشته نشده اند، زودهنگام به نظر برسد. علاوه بر این، در صورتی که
کنگره با اکثریت جمهوری خواه آن در صدد مانع تراشی در اجرای توافقنامه هسته
ای برآید، امکان استفاده باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا از حق وتو وجود
دارد. ولی تاکنون اوباما واکنشی به اقدامات کنگره نشان نداده و مجلس
نمایندگان نیز از ابداع روش های جدید برای رویارویی با ایران یا با رئیس
جمهور دموکرات آمریکا دست برنداشته است. در هر دو حالت «ابهام» و «اقدام»،
آمریکا سرنخ را در دست خود نگه می دارد تا بتواند با ایجاد شیفتگی یا بی
اعتنایی، به بازی ادامه دهد.
ایران نیز به نوبه خود دست بسته به انتظار
پایان «دیوانه بازی های» آمریکا نخواهد نشست و فقط به گواهی غرب و آژانس
بین المللی انرژی اتمی در خصوص عمل کردن به تعهداتش دل نخواهد بست. سخنان
دو روز پیش حسن روحانی رئیس جمهور ایران درباره امکان از سرگیری برنامه
هسته ای در صورتی که غرب به بندهای توافقنامه عمل نکند، در همین راستا بیان
شد. همچنین بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با استناد به مصوبه
اخیر مجلس نمایندگان آمریکا در خصوص خرید هواپیماهای «بوئینگ» گفت واشنگتن
باید هر چیزی را که در تضاد با توافقنامه هسته ای است از میان بردارد. وی
تأکید کرد «مسائل داخلی آمریکا به ایران ربطی ندارد».
به عبارت دیگر، هشدارها و مطالبات ایران در امتداد دیدگاه های سابق این کشور است که در غرب یا در شرق در همین چارچوب مطرح شده است.
مرتبط
ترین سخنان در این باره، اظهارات اندیشمند آمریکایی «نعوم چامسکی» در ماه
سپتامبر گذشته بود که گفت حزب جمهوری خواه آمریکا که به «سرکشی افراطی» روی
آورده است ممکن است بتواند تحریم ها علیه سایر کشورها را تشدید کند و ممکن
است تدابیری اتخاذ کند که ایران را به سوی خروج از توافقنامه هسته ای سوق
دهد. در همان زمان چامسکی به این نکته اشاره کرد که «توافقنامه هسته ای بین
ایران و فقط آمریکا امضا نشده بلکه با گروه موسوم به ١+٥ امضا شده است».
از این رو «ممکن است سایر شرکای این توافقنامه درباره ادامه دادن به آن
توافق کنند و ممکن است به چین و هند بپیوندند که در گذشته راه هایی برای
فرار از قید و بندهای آمریکا در زمینه معامله با ایران پیدا کرده اند».
چامسکی در پایان گفت: «با توجه به این احتمال، آمریکا از جهان منزوی خواهد
شد».
با وجود این، مصوبات مجلس نمایندگان آمریکا پرسش های زیادی مطرح
می کند که فقط به خرید هواپیماهای «بوئینگ» مربوط نمی شود بلکه به پیامدهای
اختلافات داخلی در آمریکا برای کل توافقنامه هسته ای با ایران مربوط می
شود. این مسئله از دید اکثر ناظران پنهان نمانده است. ممکن است برخی ها در
تحلیل خود به امکان تأثیر گذاشتن این اختلافات بر قرارداد فروش هواپیماهای
اروپایی «ایرباس» به ایران اشاره کننده به ویژه که شرکت بوئینگ درخواست
کرده است ممنوعیت معامله با ایران شامل دیگر شرکت های آمریکایی نیز بشود که
این مسئله بر شرکت ایرباس که در هواپیماهایش از قطعات ساخت آمریکا استفاده
می شود، تأثیر خواهد گذاشت. برخی دیگر از تحلیلگران ممکن است از احتمال
اقدام ایران به توقف اجرای توافقنامه هسته ای در راستای سخنان روحانی سخن
بگویند. در حالی که این تحلیل ها در گرو رفتار آینده آمریکا است، در ایران
دیدگاهی با این مضمون مطرح است که مانع تراشی مجلس نمایندگان آمریکا در
برابر معامله ایران با شرکت بوئینگ، دور زدن روح توافقنامه ای است که
ایالات متحده آمریکا دست کم به طور شفاهی به آن پایبند مانده است. صاحبان
این دیدگاه معتقدند اگر مجلس سنا با این اقدام مجلس نمایندگان موافقت کند،
رئیس جمهور آمریکا باید از طریق وتو کردن چنین مصوبه ای، مانع فروپاشی
توافقنامه در مفهوم گسترده آن شود.
حسن احمدیان استاد دانشگاه و
پژوهشگر متخصص در امور راهبردی از این دیدگاه حمایت می کند. او در گفتگو با
روزنامه «الاخبار» گفت اوباما برای محافظت از این توافقنامه و جلوگیری از
فروپاشی آن به عنوان یکی از دستاوردهای سیاست خارجی خود چنین کاری خواهد
کرد.
احمدیان درباره آینده توافقنامه هسته ای گفت: «پایبندی ایران به
توافقنامه هسته ای، مبتنی بر مفهوم گسترده این توافقنامه است». به عبارت
دیگر، «این پایبندی بر ماهیت رفتار تهران در قبال واشنگتن در سه سطح تأثیر
خواهد گذاشت: در سطح نخست ایران تلاش خواهد کرد دولت آمریکا را از طریق
شرکایش در توافقنامه هسته ای یعنی سایر اعضای گروه ١+٥ و از طریق جامعه بین
المللی زیر فشار قرار دهد. در سطح دوم، این مسئله بر اعتماد نخبگان ایرانی
به آمریکا تأثیر خواهد گذاشت. و در سطح سوم تهران تلاش خواهد کرد از فرصت
ناشی از لغو تحریم های بین المللی برای افزایش مبادلات اقتصادی با رقبای
اقتصادی آمریکا بهره برداری کند که پس از لغو توافقنامه، مانعی در برابر از
سرگیری یا گسترش فعالیت هایشان در ایران وجود ندارد».
به رغم این
مسائل، احمدیان معتقد است اقدامات آمریکا «بر اعتماد شرکت های بزرگ اروپایی
در خصوص آینده فعالیت اقتصادی خود در ایران تأثیر خواهد گذاشت» که «به طور
مثال منصرف شدن شرکت ایرباس از فروش هواپیما به ایران از جمله نتایج آن
خواهد بود و این مسئله همچنین موجب کند شدن سرمایه گذاری شرکت های نفتی
اروپایی در بخش انرژی ایران خواهد شد». این دیدگاه مبتی بر این باور است که
«اگر ایالات متحده خواستار توقف همکاری [اقتصادی] با ایران باشد، اتحادیه
اروپا نمی تواند به طور انفرادی با ایران کار کند».
احمدیان افزود:
«اروپایی ها منتظر مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هستند تا
درباره همکاری بیشتر با ایران به منظور کاستن از
زیان ها تصمیم بگیرند».
احمدیان
از سوی دیگر به این نکته اشاره می کند که «تاکنون ایران بهره چندانی از
توافقنامه هسته ای نبرده است ولی به کاهش تأثیر تحریم ها بر
بخش های مالی و فضای کسب و کار دل بسته است». وی در عین حال می گوید: «یک سال پس از امضا شدن توافقنامه لوزان، از شور و هیجان
ایرانی ها درباره تأثیر لغو تحریم های اقتصادی، به میزان زیادی کاسته شده است هرچند ایرانی ها همچنان به لغو تحریم ها دل بسته اند».
محمد
سلطانی نژاد استاد دانشگاه و پژوهشگر، مشکلاتی را که تهران در زمینه اجرای
«برجام» با آن مواجه است با اصل این توافقنامه مرتبط می داند. او به
روزنامه «الاخبار» گفت: «اختلافات بر سر این توافقنامه از همان زمان امضای
آن وجود داشت». وی افزود: «بسیاری از افراد در واشنگتن معتقدند تحریم‌ها
مبنای اعمال فشار بر تهران برای تغییر رفتارش است».
در این چارچوب
سلطانی نژاد به این مسئله اشاره می کند که «به رغم همه حسن نیتی که رئیس
جمهور باراک اوباما نشان داد، ولی این احساس کلی در ایران وجود دارد که
آمریکا بازی لغو تحریم ها روی کاغذ و حفظ آن ها در عمل را در پیش گرفته
است». با این حال سلطانی نژاد دیدگاه مثبت‌تری به تحولات دارد و می گوید:
«تا زمانی که آمریکا به عناصر اصلی این توافقنامه احترام بگذارد، ایران نیز
به آن پایبند خواهد ماند». از نظر او «دستاوردهای توافقنامه هسته ای، چند
بُعدی و در زمینه های سیاسی و اقتصادی» است.
سلطانی نژاد درباره همکاری
ایران با اروپا نیز می گوید: «به علت تحریم های گسترده آمریکا، کشورهای
اروپایی همواره دیدگاهی انتقادی در قبال ایالات متحده داشته اند». وی به
سوابقی در این زمینه اشاره می کند و می گوید: «در خصوص تحریم های ایران و
لیبی مصوب سال ١٩٩٦، اروپا در برابر
تحریم های آمریکا ایستاد و شرکت
های اروپایی به رغم فشارها و اعتراضات آمریکا به همکاری با ایران در بخش
های گاز و نفت ادامه دادند». این کارشناس سیاسی در توجیه دیدگاه خود به دو
عامل اشاره می کند: «نخست آن که تحریم ایران بعد از امضا شدن توافقنامه
هسته ای و پس از این همه همکاری این کشور، غیرقانونی و غیرقابل قبول به
نظر خواهد رسید. دوم این که ائتلاف تشکیل شده علیه ایران دیگر وجود ندارد».
در همین چارچوب حسین سلیمی رئیس اتحادیه سرمایه گذاری های مشترک داخلی
و خارجی پیش بینی کرد میزان سرمایه گذاری های خارجی در ایران در سال
ایرانی کنونی به ٨ میلیارد دلار برسد. سلیمی به خبرگزاری فارس گفت: «با
آغاز اجرای توافقنامه هسته ای، مجوز حدود سه میلیارد دلار سرمایه گذاری
خارجی در ایران به ویژه از طرف کشورهای اروپایی، صادر شده است». وی افزود:
«سفرهای هیأت های تجاری خارجی به ایران ظرف یک ماه پس از آغاز اجرای
توافقنامه هسته ای، معادل تعداد سفر چنین هیأت هایی به ایران ظرف مدت یک
سال بود». سلیمی با رد این دیدگاه که سفر هیأت های تجاری به ایران بی نتیجه
بوده و از حد امضای یادداشت تفاهم و بیان سخنان فراتر نرفته است افزود،
دیدارهای متقابل و مذاکره درباره امکانات، مقدمه سرمایه گذاری محسوب می
شود. علاوه بر این، آمارهای موجود نشان می دهد سفر ده ها هیأت خارجی به
ایران بی نتیجه نبوده است.
نادین شلق، الاخبار (لبنان)، ١٦ جولای ٢٠١٦