شناسنامه استان در حسرت ترمیم
خراسان شمالی بیش از هزار و 300 بنای تاریخی دارد که 90 درصد از آن ها در
معرض نابودی قرار دارد و باید برای بازسازی و مرمت آن ها اقدام کرد و این
در حالی است که 10 درصد از این بناهای تاریخی در محدوده شهری و یا روستایی
قرار دارند و بازسازی بیشتر آن ها به تملک اراضی واقع در حریم بناها منوط
است و این موضوع مشکلاتی را بر سر راه حفظ آن ها قرار داده است. هرچند
تصمیم هایی برای آزادسازی املاک واقع در حریم برخی بناهای تاریخی استان
گرفته شده است اما پاسکاری توپ این آزادسازی در بین 2 دستگاه، موجب شده است
تا تصمیم های روی کاغذ، شکل عملی به خود نگیرد.
اسعدی- ضرورت حفظ و نگهداری از بناها و خانه های تاریخی به عنوان زبان
خاموش تاریخ کهن، بر کسی پوشیده نیست زیرا این بناها علاوه بر این که هویت،
تاریخ و تمدن هر سرزمینی را تشکیل می دهد و معرف آن برای آیندگان است، می
تواند برای هر شهر، استان و کشوری، ثروت آفرینی را نیز به دنبال داشته
باشد. خراسان شمالی بیش از هزار و 300 بنای تاریخی دارد که به گفته
متولیان، حدود 90 درصد از آن ها در معرض تخریب قرار دارد و قبل از این که
پیشینه تاریخی استان از بین برود، باید برای احیا و بازسازی آن ها اقدام
کرد. اما موضوع به همین راحتی ها نیست و 10 درصد از بناهای تاریخی استان
که از جمله بناهای مهم خراسان شمالی هم محسوب می شود، در محدوده شهرها و
روستاها واقع است که مالکان خصوصی دارد و حفاظت از این بناها به تملک اراضی
و املاک حریم بنا نیاز دارد که به گفته متولیان، تدابیر اندیشیده شده برای
این منظور تاکنون، فقط در حد صورتجلسه بوده و روی کاغذ باقی مانده و اقدام
عملی در این رابطه انجام نشده است.
مالکان چه می گویند؟
مالک یکی از خانه های واقع در حریم عمارت مفخم می گوید: چند سال است که
قصد بازسازی خانه ام را دارم اما چون در حریم عمارت مفخم قرار دارد، هیچ
وامی برای بازسازی نمی دهند و اصلاً اجازه ایجاد هیچ گونه تغییری در ملک
شخصی ام را ندارم.وی می افزاید: از یک طرف اجازه نمی دهند برای ملکم تصمیم
بگیرم، از طرف دیگر آن را تملک نمی کنند که بتوانم در جای دیگری ملکی تهیه
کنم.یک شهروند دیگر هم می گوید: بیمارستان در حریم بنای تاریخی مفخم واقع
شده و تمام زیبایی این بنا را گرفته است و کاش متولیان برای تملک آن و
ایجاد فضاهایی مناسب در این مکان اقدام کنند.وی خاطرنشان می کند: هر موزه و
یا بنای تاریخی، به مکانی برای پذیرایی از بازدیدکنندگان و گردشگران نیاز
دارد اما عمارت مفخم چنین فضایی ندارد و ایجاد آن می تواند از یک سو با
تملک اراضی واقع در حریم بنا به حفظ بنا و جلوگیری از آسیب وارد شدن به آن
منجر شود و از سوی دیگر برای استان درآمدزایی داشته باشد.
تصمیم هایی روی کاغذ
در این رابطه، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و
گردشگری خراسان شمالی می گوید: بناهای ما به طور کلی 2 دسته اند؛ یک دسته
بناهایی که برای آن ها سند ملکی داریم و خود بنا و پیرامون آن متعلق به
اداره کل است و یک دسته هم بناهایی که متعلق به دستگاه های دولتی و یا مردم
است.«وحدتی» می افزاید: هزار و 300 بنای تاریخی داریم که از این تعداد
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فقط برای 3 بنا سند دارد و
بقیه یا متعلق به دیگر دستگاه های دولتی و یا متعلق به مردم است.وی
خاطرنشان می کند: این اداره کل برای مرمت و بازسازی بناهایی که مالکیت
دولتی دارد، مشکلی ندارد و بسیاری از بناها، در محدوده ای واقع شده است که
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به راحتی می تواند آن ها را
مرمت و احیا کند و از آن ها بهره برداری هم می شود زیرا قوانین دولتی با
هم تناقض ندارند و همپوشانی دارند بنابراین نه دستگاه ها به این موضوع
معترض هستند و نه این که به لحاظ قانونی می توانند از کار ما ممانعت کنند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می گوید:
می ماند بناهایی که مالک شخصی دارند و این اداره کل در مورد هر اثری که
بخواهد برای مالک ایجاد محدودیت کند، باید تدبیری برای تملک و یا معاوضه
ملک انجام دهد.
«وحدتی» می افزاید: بناهای دارای مالک شخصی 2 دسته اند؛ یک سری اراضی
هستند که کاربری کشاورزی دارند و خارج از محدوده مسکونی ایجاد شده اند و
یکسری هم در مناطق شهری یا روستایی واقع هستند.
وی با بیان این که با بناهایی که در منطقه کشاورزی واقع شده اند، مشکل جدی
نداریم، اظهارمی دارد: به طور عمده، اثر در یک زمین کشاورزی است و کشاورز
کار خودش را انجام می دهد و ما هم کار خودمان را انجام می دهیم و بنا را
مرمت می کنیم. وی تصریح می کند: البته گاهی در مورد بناهای واقع در اراضی
کشاورزی هم مشکل داریم، به عنوان مثال در رابطه با چلو در سنخواست ما چند
مرتبه کاوش انجام دادیم، بخش هایی زیر کشت بود و مانع کشت شدیم چون شرایط
خاص و آثار نزدیک زمین بود و شخم به آن ها آسیب می زد پیگیری کردیم و از
دولت زمین معوض گرفتیم و به مالکان واگذار کردیم.
وی خاطرنشان می کند: اما بیشترین مشکل ما جایی است که بنایی در محدوده
شهری واقع شده است و زمین های مجاور آن املاک مردم است و ساخت و سازهای
عادی مردم می تواند به بنا به لحاظ کاربری و منظری آسیب برساند و حدود 10
درصد از آثارمان در محدوده شهری یا روستایی است.وی می گوید: در مورد بناهای
شهری هم یک نمونه مثلا عمارت مفخم که تاریح احداث مساحت زیادی از خانه
هایی که در اطراف این بنا قرار دارند، بعد از بناست و آن ها به تدریج محیط
باغ تاریخی را تصرف و آشفتگی محیطی ایجاد کردند که در نتیجه هم اصالت آن جا
از بین رفته است و هم بنا با شکل موجود قابلیت بازآفرینی و استفاده مناسب
را ندارد و باید این املاک تخریب شوند و محوطه سازی و یا طرح احیا انجام
شود و هرچیزی که مجموعه نیاز دارد در آن ساخته شود و خانه های اطراف آن،
مخل این کار هستند و تک تک آن ها را باید در اولویت قرار بدهیم و تملک
کنیم.«وحدتی» بیان می کند: در اراضی حریم معصوم‌زاده کشاورزی و ایجاد فضای
سبز، اشکالی ندارد اما مشکل این جاست که ملک شخصی است و مالکان می گویند می
خواهند خانه سازی کنند که حفاری و خانه سازی باعث تخریب لایه های باستانی
یا از بین رفتن مواد فرهنگی می شود بنابراین اجازه ساخت ندارند و باید یا
به آن ها زمین معوض بدهند و یا این که زمین آن ها را تملک کنند که این 2
موضوع سال هاست که پیگیری می شود اما نتیجه روشنی نداشته است.وی می گوید:
تصمیم هایی برای آزادسازی حریم بناهای تاریخی استان که مالکان شخصی دارند،
گرفته شده و در جلسه ای در تهران مقرر شد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و
گردشگری کشور اعتباری بدهد تا بخشی از معصوم زاده را کاوش کنیم و اگر آثار
قابل توجهی پیدا شد در سایت موزه حفظ و زمین معوض به مالکان داده شود تا
زمین شان تملک شود اگر هم آثار ویژه غیر منقول در آن نبود اشیای منقول به
موزه منتقل شود و بعد زمین در اختیار مالکان قرار گیرد و بتوانند در آن
ساخت و ساز انجام دهند.
«وحدتی» تأکید می کند: ولی این ها فقط در حد تصمیم های روی کاغذ است و هیچ
چیز اجرایی وجود ندارد. در مورد مجموعه مفخم هم با شهرداری تفاهمی کردیم
که به شکل اشتراکی آنجا تملک انجام شود.
وی تصریح می کند: مشکلات مشابه این بناها در تپه ارگ نادری در شیروان، تپه
قلعه خان در آشخانه، تپه دوین و تپه نارین قلعه جاجرم هم وجود دارد.
3 سال و صفر ریال اعتبار
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی هم می گوید:
حداقل 3 سال است که این اداره کل هیچ اعتباری برای آزادسازی عرصه ها و
حرایم بناهای تاریخی نداشته است اما خودمان کارهایی را انجام داده
ایم.«آدینه محمد سویدانلویی» می افزاید: برای بنای تاریخی معصوم زاده
بجنورد از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور درخواست یک
میلیارد تومان اعتبار برای کاوش در آن منطقه را کرده ایم که اگر چیزی در
حین کاوش به دست آید، برداریم و سپس زمین های مردم را به خودشان بازگردانیم
که این سازمان با 200 میلیون تومان آن موافقت و اعلام کرده است که تا
پایان امسال، این رقم را اختصاص خواهد داد.
وی می افزاید: به محض ابلاغ اعتبار، عملیات کاوش را انجام می دهیم تا
بتوانیم بخشی از مطالبات مردم را در آن منطقه پاسخ دهیم و چنانچه این رقم
تخصیص پیدا کند، باقی اعتبار مورد نیاز را یا از اعتبارات استانی و یا ملی
تأمین خواهیم کرد.
وی ادامه می دهد: در رابطه با عمارت مفخم هم 2 ماه قبل با شهرداری وارد
مذاکره شدیم که بناها و عرصه هایی را که متعلق به مردم است، شهرداری بخرد و
سند هم به نام خود شهرداری شود و قرار بوده در مدت یک ماه شهرداری کارهای
مربوط به این موضوع را انجام دهد تا بناهای سمت عمارت مفخم در مدت یک ماه
آزادسازی شود.وی خاطرنشان می کند: این موضوع برای شهرداری صرفه اقتصادی
دارد زیرا می تواند پس از خرید این املاک، آن ها را با نظارت اداره کل
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار کند و یا طرح اقتصادی زیر نظر
ما ارائه بدهد تا آن منطقه از این وضعیت خارج شود.وی اظهارمی دارد: اما با
وجود این که قرار بوده تا یک ماه قبل حریم این بنا آزادسازی شود هنوز
شهرداری اقدامی در این رابطه انجام نداده و خلف وعده کرده است و منتظر
هستیم تا این نهاد وارد عمل شود.
میراث فرهنگی پای کار نیامده است
در این رابطه، شهردار بجنورد می گوید: شهرداری آمادگی خود را برای تملک
املاک واقع در حریم بنای تاریخی عمارت مفخم اعلام کرده و اقداماتی را در
این رابطه انجام داده است مثلاً جلسه ای با مالکان برگزار و آن ها را توجیه
کرده ایم.
«کیوان دژهوت» می افزاید: اما اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و
گردشگری هنوز تفاهم نامه مربوط به این موضوع را به شهرداری نیاورده است و
برای انجام این کار، دوستان این اداره کل هم باید پای کار بیایند.وی
خاطرنشان می کند: درست است که شهرداری کارهایی را در این رابطه و با کسب
موافقت شفاهی شورای اسلامی شهر آغاز کرده است اما روال اداری آن باید طی و
تفاهم نامه امضا و مصوبه شورای شهر در این رابطه اخذ شود./روزنامه خراسان شمالی