به گزارش تابناک : امروز قشر مهمی از جامعه با غول بزرگ بیکاری در نبردند و بسیاری از جوانان تحصیلکرده از پیدا کردن شغل ناامید شدهاند. تاکنون دولت برای نجات از بیکاری تصمیمات زیادی را پیاده کرده است که بخشی از آنها اگرچه با گامهای حساب شدهای پیش رفته است اما به دلیل عدم وجود زیرساختهای لازم این طرحها با شکست مواجه شدهاند. بخش زیادی از طرحهای دولت همچون آسپرین عمل میکند و نوعی راهکار کوتاه مدت برای التیام درد بیکاری در جامعه به شمار میآید. در این میان انتقادات زیادی به سیاستهای دولت در جهت اشتغالزایی صورت گرفته است.
طرحهایی که به بنبست خورد!
سیاستگذاریهای دولت در راستای افزایش سطح اشتغالزایی در کشور نقش بسزایی در سایر حوزهها ایفا میکند. دولت روحانی اگرچه سعی کرد در این خصوص سیاستهای تازهای را ایجاد کند اما در کارنامه کاری خود طرحهای ناقصی را برجای گذاشته که اکنون به بن بست رسیده است. این سیاستها نه تنها نرخ بیکاری را کاهش نداد بلکه در برخی مواقع سبب افزایش آمار بیکاری جوانان شد. از ابتدای دولت یازدهم تاکنون ازطرحهای مختلفی همچون «تکاپو»،«حرکت»،«کاج»و «خوداشتغالی» رونمایی شده است که برخی از آنها در حال اجرا و تعدادی دیگر با شکست روبه رو و فراموش شدهاند. حالا نوبت به طرح «مشاغل خانگی» رسیده است؛ طرحی که دولتمردان به آن امیدوارند و معتقدند که مشاغل خانگی بتواند نوعی صرفه جویی در اشتغالزایی باشد.
فقدان زیرساخت اصلی
در این میان انتقاداتی نیز مطرح میشود و برخی کارشناسان این طرح را همچون سایر طرحها ناموفق دانسته و معتقدند که دولت در ابتدا باید زیرساختهای مورد نیاز را فراهم سازد و پس از آن به سراغ سیاست تازهای برود. مهمترین زیرساخت در بخش اشتغالزایی مربوط به «اصلاحیه قانون کار» میشود که مدتهاست میان دولت و مجلس دست به دست میشود اما هنوز دولت برای آن به نتیجهای نرسیده است. این در حالی است که به گفته مسئولان، تعداد بیکاران کشور به سه میلیون و 400 هزار نفر رسیده است و از سوی دیگر اوضاع شاغلان نیز چندان مناسب نیست و قراردادهای موقت از جمله پیامدهای عدم اصلاح قانون کار به شمار میرود. با این وجود اگر کسانی که وارد بازار کار میشوند، ساماندهی نشوند به جمعیت بیکاران کشور افزوده خواهند شد.
معضل بیکاری زیر ذرهبین دولت
در ماههای گذشته وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سایر زیرمجموعههای مربوطه، معضل بیکاری را زیرذرهبین بردهاند و سعی دارند که راهکارهایی را برای آن ارائه دهند که تا حدودی موجب اشتغالزایی شود و روند سریع افزایش بیکاری را کند سازد. اکنون در حالی دولت دیگر توانایی ایجاد شغل گسترده را ندارد که این روزها به فکر مشاغل خانگی افتاده و سعی دارد از این روش میزان نرخ بیکاری را کاهش دهد که البته این راه نیز برای دولت هزینهبر خواهد بود. حالا یکی از راهکارهای پیشروی دولت مشاغل خانگی به شمار میآید که در راستای آن فعالیتهایی نیز صورت گرفته و سامانهای برای ثبت اطلاعات افراد و ارائه تسهیلات نیز طراحی شده است. همچنین اکنون در ایران با اعطای 23 هزار میلیارد ریال تسهیلات قرضالحسنه، بیش از یک میلیون و 300 هزار مجوز فعالیت در مشاغل خانگی صادر شده است.
چالشهای پیش رو
البته چالشهایی نیز پیش روی مشاغل خانگی وجود دارد که از جمله آنها، عدم توجه کافی به مزیتها و ظرفیتهای مناطق در پیشبرد برنامه مشاغل خانگی، فقدان برنامه ریزی آموزشی مناسب برای توانمند سازی متقاضیان، کمرنگ بودن فعالیتهای پشتیبانی نسبت به فعالیتهای مستقل، عدم توجه کافی به بازار و آمادگی نداشتن اغلب متقاضیان برای حضور در بازار را میتوان نام برد. از طرفی، فراهم نبودن بستر فرهنگی کار برای شکلگیری و توسعه فعالیتهای پشتیبانی مشاغل خانگی، عدم شناسایی رشتههای جدید مشاغل خانگی در حوزههای صنایع و تولید بدون کارخانه و فناوری اطلاعات از دیگر چالشهای پیشروی مشاغل خانگی در شرایط کنونی به حساب میآید.
مراحل اجرای الگوی توسعه مشاغل خانگی
البته موضوع مهمتر، حمایتهای مالی و پرداخت تسهیلات به این بخشهاست. یکی از کارشناسان اشتغال وزارت کار نیز گفته است: موضوعاتی همچون تامین مواد اولیه مناسب، کیفیت، مهارت و... محورهایی است که از این پس، تسهیلات و وامها در چارچوب آن و در قالب اتصال به بازار بزرگتر و با ارزشتر ارائه خواهد شد تا بتوان به نحوه هزینهکرد آن نظارت داشت. هزاردستان درخصوص اجرای الگوی توسعه مشاغل خانگی میگوید: بررسی اولویت و پتانسیل منطقه، بررسی و تایید طرحها، توانمندسازی متقاضیان و اتصال به بازار از مراحل اجرای این الگو و همچنین حمایت مالی و غیرمالی، فروش و بازاریابی و نظارت از دیگر مراحل اجرایی این الگو است.
استفاده از وام خوداشتغالی در مصارف دیگر
چند سالی است که پرداخت تسهیلات تا سقف 100 میلیون تومان برای حمایت از مشاغل خانگی راه افتاده و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سایتی نیز برای ثبتنام متقاضیان ایجاد کرده است و کارنامه اجرای طرح اعطای وام خوداشتغالی نشان میدهد که در طول اجرای طرح،حداکثر 200 هزار متقاضی موفق به اخذ وام خوداشتغالی از بانکها شدهاند. اما اکثریت 200 هزار نفر اقدام به ایجاد کسب و کار نکردند و وام خود را در مسیر دیگری استفاده کردند.
مشاغل خانگی در قالب تعاونیها
کسب و کارهای خانگی میتوانند در قالب شرکتهای تعاونی تامین نیاز مشاغل خانگی فعالیت کنند که نوعی تعاونی متعارف یا سهامی عام است. طبق قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، این اتفاق به منظور استفاده از ظرفیتهای کسب و کار خانگی، صرفهجویی در هزینههای اشتغال، تامین نهادههای مورد نیاز، تامین منابع مالی مورد نیاز با نرخ مناسب و ارتقای سطح مهارتی شاغلان تشکیل میشود. این شرکتها از افرادی که دارای مشاغل خانگی در یک یا چند گرایش همسو و نزدیک به هم باشند، تشکیل میشوند. در حال حاضر بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده 88 شرکت تعاونی تامین نیاز مشاغل خانگی با عضویت 4170 نفر با ایجاد 1800 فرصت شغلی در سراسر کشور فعال هستند. تاکنون حدود 300 حرفه در حوزه مشاغل خانگی توسط ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی تصویب شده است که بهطورعمده در حوزههای صنایعدستی، فرش، کشاورزی، دامپروری، شیلات، خدمات تولیدی، صنعت و فناوری اطلاعات (IT) دستهبندی و تقسیم بندی میشوند.
نیاز مشاغل خانگی به بازار فروش
اگرچه مسئولان معتقد به حمایت از مشاغل خانگی هستند ولی به اعتقاد آنها موضوع اصلی که باید پیش از کلید خوردن این طرح مورد بررسی قرار میگرفت، مربوط به بازار فروش مشاغل خانگی است که تا به حال هیچکدام از مسئولان در خصوص آن صحبت نکردهاند. در این زمینه مرتضی افقه کارشناس حوزه کار و اشتغال میگوید: در بخش اشتغال برای سامان دادن به وضعیت بیکاری در سالهای گذشته در وزارت کار، پای طرحهایی به میان آمده است که مشابه طرح «مشاغلخانگی» بوده است. برای مثال پیشتر طرح خوداشتغالی کلید خورد اما موقت بود و در عین حال به موفقیت نرسید. در حال حاضر پروژه مشاغل خانگی در صورتی میتواند مفید باشد که با اقدامات تکمیلی همراه شود. در صورتی که این طرح با اقدامات تکمیلی همراه نباشد همچون طرحها و برنامههای گذشته شکست خواهد خورد. البته اگر مشاغل خانگی به تولید محصولاتی در محیط خانه ختم میشد، مفید بود و به خانوادهها کمک میکرد. اما باید توجه داشت کالاهایی که در محیط خانگی تولید میشود، احتیاج به بازار فروش و تجارت کالا نیز نیاز به تخصص دارد. بنابراین اگر بخواهیم مشاغل خانگی، رونق اقتصادی را افزایش دهد باید به بازاریابی تخصصی پرداخته شود. اگر به این مساله مهم رسیدگی نشود، دیر یا زود این پروژه همچون سایر پروژههای دولت به مشکل برمیخورد. از سوی دیگر با توجه به اینکه مشاغل خانگی محصولات محدودی را شامل میشود و نمیتواند با تولیدات کارخانهای مدرن و پیشرفته رقابت کند باید برای بازار مشاغل خانگی برنامهریزی و بررسی صورت گیرد.
کلید موفقیت
وی ادامه میدهد: دولت در ابتدا باید به سوالاتی همچون بازار مشاغل خانگی کجاست و چگونه بازاری است، پاسخ بدهد تا به این نتیجه برسیم که میتوانیم به مشاغل خانگی رونق بدهیم یا خیر؟ اگر به این نتیجه برسیم، تازه میتوان گفت این طرح بخشی از مشکل اشتغال را به صورت موقت حل میکند، البته اگر همراه با اقدامات تکمیلی باشد که اولین و مهمترین آن ایجاد بازار است. نه اینکه مانند برنامههایی باشد که دولت برای اجرایی شدن آنها هزینههای بسیاری را صرف کرد اما به نتیجه نرسید.
سازوکار اقدامات تکمیلی
افقه درباره سازوکار اقدامات تکمیلی برای این طرح تصریح میکند: مهمترین اقدام این است که کالاهای تولید شده در دایره مشاغل خانگی در بازار شناخته شود. زیرا کالاهایی که در این حوزه تولید میشود، احتیاج به بازار دارد و باید به فروش برسد. مارکتینگ تخصصی جداگانه برای فروش محصول تولیدشده در بازار داخلی و خارجی است و این اقدام نیاز به کمکهای فکری و مالی همچون وام و تسهیلات دارد. از آنجایی که مشاغل خانگی به تخصص نیز احتیاج دارد برای ایجاد تخصص در افراد باید به آموزش آنان پرداخت و این آموزش بهطور حتم برای دولت هزینه بالایی در بردارد. مساله مهم دیگر در بازاریابی، رقابت است. سوالی که در این میان مطرح میشود، این است که آیا به لحاظ هزینهای، تولیدات مشاغل خانگی قادر به رقابت با بازار کالاهای صنعتی که در کارخانهها با دستگاههای مدرن تولید میشود، است یا خیر؟
ناامیدی نسبت به گسترش طرح
این کارشناس اقتصادی معتقد است اینکه دولت تنها کمک کند تا چند کالا تولید شود اما در بازار به فروش نرسد و یا با مشابه خود رقابت کند، باعث ایجاد زیان میشود. به این ترتیب طرح مشاغل خانگی بیشتر هزینهبر خواهد بود و باعث صرفهجویی در اشتغال نخواهد شد. این در حالی است که تصور اولیه این است که طرح مشاغل خانگی هزینهبر نیست زیرا افراد در خانه خود مشغول به فعالیت هستند و احتیاج به سرمایهگذاری ندارد. اگر به همین صورت بود، در اشتغال صرفهجویی میشد اما باید دانست هر آنچه که در خانه و هر کجای دیگر تولید میشود، احتیاج به بازار فروش دارد زیرا کالا از زمانی که تولید میشود تا به فروش برسد احتیاج به زنجیره تکمیلی دارد؛ بخشی از این زنجیره تخصص و سرمایهگذاری است. در حال حاضر امیدی به این طرح نیست و بعید میدانم که گسترش پیدا کند زیرا این تجربه را در گذشته داشتهایم. به عنوان مثال طرح خوداشتغالی در نهایت به دستفروشان برای جانمایی کمک کرد تا اجناس خود را بفروشند و این تنها در حد مشغول کردن بود، نه رونق در تولید. بنابراین مشاغلخانگی نه تنها به صرفهجویی کمکی نمیکند بلکه سرمایههای اولیه را دچار مشکل میکند و هزینه براست.اکنون در حالی شاهد افزایش نرخ بیکاری در کشور هستیم که این معضل بزرگ، مهمترین علت افزایش بزهکاریهای اجتماعی، کاهش روابط اجتماعی و سست شدن پیوند فرد با پیکره اجتماع بوده و توسعه اقتصادی و اجتماعی را با مشکل روبهرو میکند. بنابراین برای بهبود وضعیت بیکاری ابتدا باید طرحهای پیشنهادی کسب و کار را مورد آسیبشناسی قرار داد و از طرحهای شتابزده برای جبران بیکاری جلوگیری کرد.
منبع : قانون