تابناک ایلام :: مساله مواد مخدر یکی از مسایل مهم و جدی در سطح بین المللی است که از جنبه-های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فیزیولوژیک نگاه های مختلفی را به خود معطوف نموده است.
کشور ما ایران نیز به دلیل موقعیت استراتژیک و به لحاظ اینکه از گذشته پلی بوده است میان شرق و غرب، با توجه به همسایگی با افغانستان که یکی از مهم¬ترین تولیدکنندگان مواد مخدر به شمار میآید همواره به عنوان مسیری برای انتقال مواد مخدر به ترکیه و به دیگر نقاط جهان مورد استفاده قرار گرفته است. همین مجاورت با افغانستان و ترانزیت مواد مخدر از طریق ایران یکی از مهم ترین عامل های مصرف مواد مخدر یعنی دسترسی آسان به این مواد در کشورمان شده است.
شاید در اذهان عمومی و افرادی که به هر نوعی و به هر طریقی به پدیده اعتیاد و مصرف مواد مخدر می-اندیشند این پرسش مطرح شود که آیا فقط عده یا گروه خاصی با دارا بودن شرایط معین از مواد مخدر استفاده می کنند یا خیر، می¬توان گفت: اعتیاد مخصوص یک طبقه یا گروه خاص نیست. در میان طبقه مرفه و غیر مرفه، بین افراد با سواد و بی سواد، بین افراد مجرد و متاهل، در میان شغل های مختلف و ... معتاد وجود دارد.
در ادامه باید خاطر نشان کرد که روز به روز بر دامنه و عمق مسئله اعتیاد در ایران افزوده میشود. اقشار جدید نوجوان و زنان هم به این معضل مبتلا شده اند. سن اعتیاد در حال کاهش است. والدین معتاد کودکان خود را به خرید و فروش مواد مخدر وا می دارند و آنان را به دام اعتیاد و قاچاق مواد مخدر می-کشانند. تعداد دانش آموزان شناسایی شده در معرض اعتیاد به مرز یک میلیون نفر نزدیک شده است.
الگوی مصرف مواد مخدر هم از تدخین به خوردن و تزریق و از مواد کم خطرتر، چون تریاک به مواد پر خطرتر صنعتی نظیر کراک و شیشه تغییر کرده است. اقدامات انجام شده در زمینه کنترل و کاهش عرضه و تقاضا و درمان و پیشگیری نیز هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. چنین به نظر می رسد که پدیده اعتیاد و قاچاق مواد مخدر یک مسئله پیچیده و چند بعدی است. این مسئله محصول تعامل و ترکیب شرایط و عوامل عدیده ای در سطوح خرد، میانی و کلان است.
به طوری که در تحلیل آن علاوه بر عوامل فردی در سطح خرد، نظیر بیماری های جسمانی و روانی و نیازهای درمان و بهداشتی و ویژگی های شخصیتی، تعامل فرد با دوستان معتاد و محیط های آلوده، شکست تحصیلی، بیکاری و ...، باید به عوامل سطح میانی، چون مشکلات خانوادگی، از جمله خشونت، طلاق، نوع تعامل خانه و مدرسه و عملکرد نهادهای سیاسی، انتظامی، قضایی و اداری و حتی در سطح کلان به موقعیت جغرافیایی کشور، ساختار و کارکرد خرده نظام های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از جمله بازار مواد افیونی، نفوذ دلالان در عرصه-های مختلف اجتماعی، سطح توسعه صنعتی و شهرگستری، وضعیت اشتغال، نابرابری در توزیع منابع ارزشمند، نابسامانی اجتماعی و سطح توسعه فرهنگی جامعه و رشد و بصیرت و دانایی مردم توجه نمود. (عبداللهی:۲۶:۱۳۸۱)
اعتیاد به عنوان یکی از بحرانهای چهار گانه قرن بیست و یکم همه جوامع را درگیر کرده است. شمار معتادین ایران در سال ۱۳۳۰ بیش از ۵/۱ میلیون نفر (۷ درصد جمعیت کشور بود). در سال ۱۳۵۸، پس از انقلاب اسلامی و مبارزهای جدی علیه توزیع و تولید مواد مخدر، این میزان به ۲ میلیون نفر (۴ درصد کل جمعیت) رسید.
در سال ۱۳۸۰ آمار رسمی شیوع مصرف مواد مخدر در ایران از ۲/۱ تا ۳/۳ میلیون نفر متفاوت است. طبق یک مطالعه همه گیر شناسی که با همکاری دفتر کنترل مواد مخدر سارمان ملل (UNDCP) در سالهای ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ انجام شد، بیشتر معتادین (۶۸ درصد) ۲۰ تا ۴۰ ساله بودند و میانگین سن شروع مواد ۲/۲۲ سال بود. در حال حاضر با توجه به نرخ سالانه اعتیاد (۸ درصد) و رشد جمعیت (۳ درصد)، تعداد مصرف کنندگان مواد افیونی ۶ میلیون نفر برآورد میشود. به علاوه شیوع اعتیاد در جوانان رو به رشد است، به طوری که سن ابتلا به اعتیاد در ایران طی دو دهه اخیر به شدت کاهش یافته و به زیر ۲۰ سال و گاهی ۸ سالگی رسیده است. (شمسی میمندی و همکاران:۱۳۸۷)
مساله مواد مخدر بزرگ ترین عامل مضمحل کننده¬ای است که زندگی نوین امروز بشر را تهدید می¬کند. در سراسر تاریخ بشر به زحمت می¬توان کشوری یا فرهنگی را یافت که با مسائل مربوط به مواد مخدر دست به گریبان نبوده باشد. امروزه مساله مواد مخدر شکل غامض و پیچیده¬ای به خود گرفته و در عین حال گسترش جهانی نیز یافته است و اشاعه آن به حد انفجار رسیده و می رود که در همه سطوح فراگیر شود. استعمال مواد مخدر در بسیاری از جوامع موجب پیدایش مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و بهداشتی فراوان شده است. (یزدانی و سید رسولی:۱۹:۱۳۷۷)
طی ده های اخیر سوء مصرف مواد مخدر در دنیا افزایش یافته و از سال ۱۹۸۵ تا کنون به سه برابر رسیده و به پدیدهای جهانی تبدیل شده است. کمسیون اجتماعی بهداشت جهانی سازمان ملل متحد هم در گزارش سال ۱۹۹۹ خود، مهار مسئله اصلی که جامعه بشری را تهدید میکند، به شرح ذیل عنوان کرده است:
۱. – تولید و انباشت سلاحهای اتمی
۲. آلودگی محیط زیست، ناشی از رشد بی رویه جمعیت
۳. فقر و شکاف طبقاتی در جامعه
۴. مواد مخدر (تولید، انتقال، توزیع و مصرف)
گزارشهای متعددی از وضعیت تجارت مواد مخدر، اعتیاد و قاچاق در جهان و در ایران منتشر میشود که بر نگرانیها میافزاید، به عنوان نمونه:
• سود حاصل از تجارت مواد مخدر در جهان ۶۵۰ ملیارد دلار در سال برآورد میشود، در حالی که در آمد اوپک در زمینه انرژی در سال، ۳۵۰ ملیارد دلار میباشد.
• بر اساس نظر سنجی موسسه نظر سنجی گالوپ، در سال ۱۹۹۸ مسئله مواد مخدر چهارمین مشکل اجتماعی جامعه آمریکا بشمار میرود.
• ۹۴ در صد کل تولید مواد مخدر جهان، در قاره آسیا استحصال میگردد و افغانستان به تنهایی ۷۹ در صد تریاک جهان را تامین میکند.
• بر اساس گزارش سازمان کنترل بین المللی مواد مخدر، طی دوره زمانی ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بیش از ۷/۸۹ در صد کشفیات مرفین جهان در ایران صورت گرفته است. این در حالی است که سهم قاره اروپا و آمریکا در این مورد به ترتیب ۳/۶ و ۱/۰ در صد بوده است.
• از چند میلیون نفر آمار معتادین کشور، حدود یک هشتم آن را جمعیت دانش آموزی و دانشجویی تشکیل میدهند.
• رشد آمار معتادین در کشور، افزایش تعداد زندانیان مبتلا به جرایم گوناگون وابسته به مواد مخدر، افزایش گرایش جوانان به مواد مخدر بویژه مواد مخدر صنعتی، گسترش بیماری ایدز و متلاشی شدن بسیاری از خانوادهها بر اثر اعتیاد، آمار شهداء و مجروحین مبارزه با مواد مخدر، صرف هزینههای گزاف جهت مقابله با قاچاق مواد مخدر، از مهمترین مسائل مرتبط با مواد مخدر در ایران است که روشهای جدیدی را برای شناخت دقیق مسئله و پیدا کردن راههای مناسب مبارزه با آن اقضاء میکند.
از نظر کارشناسان درون و برون سازمانی علل اصلی قاچاق مواد مخدر و اعتیاد جوانان به شرح ذیل میباشد:
• وجود بیکاری و عدم اشتغال جوانان
• کمبود امکانات رفاهی و همچنین مناطق تفریحی و سیاحتی جهت استفاده جوانان از این اماکن
• بالا بودن قیمت مواد مخدر که جوانان بیکار تهیه و توزیع مواد مخدر را به عنوان یک منبع درآمدی فرض میکنند.
• مجاورت در مبادی تولید و انتقال مواد مخدر
• سرخوردگی اجتماعی و نا کامی
• هیجان و کنجکاوی در جامعه جوان و خالی بودن اوقات فراغت
• پایین بودن آستانه تحمل افراد جامعه
• فشارهای زندگی و فرار از مسئولیت
• نسنجیده بودن سیاستهای مواد مخدر
• ساخت نا متعادل جامعه
• وجود باورهای فرهنگی غلط مبتنی بر تسکین بخشی دردها توسط مواد مخدر
• نا شناخته بودن مکانیزم اعتیاد و چرخه عرضه و تقا ضای مواد مخدر توسط نهادهای مسئول و انجام اقدامات در دور باطل
• ضعف شخصیت و عوامل مصونیت فردی (عدم آموزشهای عبرت انگیز و باز دارنده
و بر اساس آمار و اطلاعات پلیس مبارزه با مواد مخدر فا. ا. ایلام بیشترین مصرف مواد مخدر به ترتیب مربوط است به ۱- تریاک ۲- هروئین فشرده (کراک) ۳- شیشه ۴- حشیش
پیشنهادات در حوزه مواد مخدر و اعتیاد
۱) خانواده
• والدین باید به نقش الگویی خود توجه داشته باشند و بدانند که آثار رفتارشان منحصر به زمان حال نمیشود. به علاوه فرزندان والدین ناسازگار در آینده خود نقش همسری و والدینی را به درستی بازی نخواهند کرد.
• والدین معتاد باید بدانند که فرزندانشان در نتیجه تماس با ایشان و تقلید از آنان احتمال بیشتری دارد که به مواد مخدر روی آورند از این رو لازم است متوجه رفتار خود باشد.
• والدین باید به موقعیت سنی نوجوان، نیازها و خواستههای وی توجه نمایند. زیرا نوجوان دیگر کودک نیست و لذا باید تا حدودی آزادی عمل داشته باشد و زندگی را خود تجربه نماید. همچنین باید از امر و نهیهای مداوم نسبت به وی بپرهیزد.
• والدین باید به ارزش دوستیهای نوجوانی پی برده و به این امر توجه داشته باشند که ارزشهای دوستان بر ارزشهای شخصیتی نوجوان و یا والدین متفاوت است. از این رو والدین باید در هدایت نوجوان یا فرزند خود در انتخاب دوستان مناسب شرکت کنند.
• والدین باید تبعیض در بین فرزندان را از محیط خانوادگی دور کنند. احساس طرد شدگی نوجوان منجر به احساس بی ارزشی، یاُ س.، نا امیدی، روی آوردن به اعتیاد و حتی خود کشی میگردد.
• زمینه دسترسی هر چه بیشتر خانوادهها و نوجوانان به مراکز مشاوره و روان درمانی فراهم گردد تا از امکانات این مراکز در جهت پیشگیری ودر صورت لزوم به منظور درمان مشکلات استفاده شود.
• آموزش افراد خانواده نسبت به ارزشهای مذهبی، دینی و اعتقادی در محیط خانواده زیرا بی اعتنایی نسبت به این اعتقادها زمینه را برای مشکلات روانی و رفتاری من جمله اعتیاد فراهم میکند
• خودداری از طبابت خانگی و خود درمانی با مواد افیونی
• برجسته سازی تواناییهای فرزندان
• تلقین هدف مناسب به فرزندان
• رعایت اعتدال در فراهم آوردن وسایل مورد نیاز فرزندان
• خودداری از معاشرت با دوستان ناباب
• پرهیز از ایراد اتهام به فرزندان توسط والدین، زیرا این امر علاوه بر کاهش پیوستگی فرد به خانواده به منزلهی برچسبی عمل میکند که فرد خود را با آن میشناسد و ممکن است مطابق با الگوهای آن نقش رفتار کند.
۲) مدرسه
• رشد دینی نوجوان پس از خانواده در مدرسه صورت میگیرد. بنابراین بایستی با فراهم آوردن زمینههای عمل به احکام دین و تشویق و ترغیب نوجوان به این امر مهم، رشد دینی نوجوان را تسهیل نمود.
• معلمان نیز در مدرسه از نقش الگویی ویژه ایی برخوردارند و بسیاری از نوجوانان فلسفه زندگی را از آنان یاد میگیرند لذا بایستی به معلمان مقام و ارجی بیش از آنچه اکنون دارند داده شود به علاوه باید به این امر توجه شود که کسانی مورد تقلید قرار گیرند که دارای مقبولیت اجتماعی، محبوبیت، شایستگی و وجهه اجتماعی باشند.
• مدارس نیز باید از تنبیه شاگردان دوری کنند برخی از مطالعات نشان میدهد در مدارسی که تنبیه بیشتر اعمال میگردد اعمال خلاف زیادتری از آنان صورت میگیرد چنین امری به بیزاری از مدرسه منجر میگردد و خود موجب بسیاری از مشکلات از جمله ترک تحصیلی و روی آوردن به اعتیاد میباشد.
• مدارس باید دانش آموزان را با اثرات سوء استفاده از مواد مخدر آشنا سازند.
• لزوم وجود مشاوره روانشناسی و مددکار اجتماعی در مدارس جهت رفع مشکلات عاطفی اخلاقی و خانوادگی دانشآموزان.
• افزایش مشاوران مجرب با توجه به نسبت دانش آموزان، نه با توجه به اینکه هر مدرسه داری یک مشاور باشد.
• افرادی که به عنوان مشاور انتخاب میشوند باید فردی با ایمان و رازدار باشند و چنان با جوانان دوست باشند که آنها بتوانند مشکلات خود را با اطمینان در میان بگذارند.
• برگزاری جلسات آموزشی بصورت مرتب در خصوص معضلات اجتماعی از جمله مواد مخدر و اعتیاد
• نوجوان وقت زیادی را در مدرسه با دوستان خود سپری کرده و بیش از هر کس از آنان متاثر میگردد. از این رو فعالیتهای گروهی در زمینههای مختلف مانند انجام امور درسی، تفریحی و ورزش باید در مدرسه مورد تشویق قرار گیرد تا موجبات رشد اجتماعی بیشتر نوجوانان فراهم گردد و نوجوان کمتر به سوی اعتیاد بروند.
• آموزش زیانهای مصرف مواد مخدر در کتب درسی
۳) دولت
• برقراری عدالت اجتماعی در جامعه
• بیکاری و در مواردی هم عدم علاقه به کارو یا فاقد مهارت بودن نیز در روی آوردن به اعتیاد افراد سهم به سزایی دارند لذا وظیفه دولت فراهم کردن شغل برای افراد بیکار و یا آموزش حرفه و مهارتهایی در زمینههای مختلف برای بیکار نبودن افراد میباشد.
• تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد مخدر
• مجازات شدید برای مصرف کنندگان مواد مخدر
• مبارزه جدی با قاچاقچیان مواد مخدر
• استفاده از وسایل فنی جدید برای کشف مواد مخدر
• تحت نظارت درآوردن محلاتی که بیشترین مواد مخدر در آنجا عرضه میشود.
۴) نهادهای فرهنگی و اجتماعی
• اطلاع رسانی صحیح و آموزنده از طریق مبلغان مذهبی، اهل قلم و هنرمندان و رسانههای عمومی و ...
• آگاه کردن جامعه از خطرات و مضرات مصرف مواد
• تقویت فعالیتهای جایگزینی برای افراد در معرض خطر
• آموزش مهارتهای زندگی مانند: مهارت حل مشکل، مهارت مقابل با مشکل مهارت مقاومت در برابر فشار گروه
• جلوگیری از گسسته شدن رشتههای سنتی خانوادگی
• تلاش در جهت ارتقاء فرهنگی و اعتقادی آحاد جامعه
• تشکیل کلاس یا دورههای کارآموزی برای والدین با حضور پدر و مادر برای ایجاد رابطه صحیح بین والدین و سپس فراگیری شیوههای رفتاری مناسب با فرزندان.
• اهمیت دادن به اوقات فراغت جوانان و اهمیت قائل شدن برای فعالیتهای گروهی و ورزشهای مختلف برای جوانان و نوجوانان.
• ایجاد مؤسسههایی برای مشاورهی والدین و ارائه خدمات و اطلاعات لازم در تمام روزهای هفته و آگاه ساختن آنها از وجود چنین مؤسساتی.
• آشنا نمودن جوانان و نوجوانان با خطرات و عواقب مصرف مواد مخدر از طریق رسانههای جمعی.
• توجه به خواستههای منطقی نسل جوان و برقراری رابطه عاطفی در خانواده از جمله راههای پیشگیری از اعتیاد جوانان است.
• استفاده نکردن از الفاظ زشت و ناپسند در برخورد با جوانان و تقویت حس اعتماد به نفس در آنها.
• آگاه نمودن خانوادهها از مضرات فرزند زیاد و آموزش راههای صحیح جلوگیری از داشتن فرزند زیاد نیز میتواند تا حدودی فشار روانی خانواده را کاهش دهد و از پدیده اعتیاد جوانان جلوگیری کند.
• ایجاد خانه سلامت ویژه افراد معتاد به مواد مخدر توسط سازمانهای مربوطه که این خانه سلامت شامل بخشهای مختلفی نظیر بخش روانشناسی، مشاوره خانواده و روانپزشک باشد.
• تشکیل انجمن حمایت از خانوادههای بی سرپرست، بد سرپرست و بی بضاعت.
• افزایش روحیه مذهبی در خانوادهها و تقویت گرایش جوانان به مناسک مذهبی و دینی
/م